मेरो पहिलो सिनेमा

सिनेमासँग मेरो चिनजानको आरम्भ हिन्दी फिल्म 'जाल' बाट भएको हो.  शिव सिनेमा हल नामको एउटा ओसिलो घरभित्र छिराउनु भएको थियो मामाले टिकट किनेर. मिथुन चक्रबर्ती हिरो र नाम बिर्सिएकी(शायद नचिनेकी होला मैले किनभने श्रीदेवी नै थि हिरोइन भने पनि मैले चिन्ने कुरै थिएन त्यो बेला, मिथुन चैं तेहीबेलाको कपाल र मान्छे संझेर पछि उसका अरु फिल्म हेर्दा ठाम्याएको)हिरोइन भएको सिनेमामा के कस्तो जाल गरिएको थियो मैले केही बुझेको थिइन सिनेमा सकेर बहिर निस्किंदा. पहिलो कुरा भाषाको मारमा परियो,हिन्दी कुरै बुझिएन दोस्रो जीवनकै पहिलो सिनेमा हेराइ बुझ्ने कुरै भएन.

त्यो पनि अबसर नपाइने हो खासमा भन्नुपर्दा. बाआमा सिनेमा भनेको छेतकीपातकीले मात्रै हेर्ने कुरा हो, सत्तेधर्म धान्नेले सिनेमा हेर्नै हुँदैन भन्ने मन्यताका पक्षपाती. कोही कोही साथीहरुको जस्तो शनिबार बाबुआमासँग सिनेमा हेरेको गफ दिने भाग्य कहाँ हुनु आफ्न. फेरी ति माथि पढ्ने केटाकेटीले सिनेमा हेर्यो  भने पढ्न आउँदैन भनिदिएपछि  त केटाकेटि बुद्धी हो न हो पढ्नै आएन भने त सिद्धेन भनेर उसै छेरभालु भइन्थ्यो सिनेमा हेर्ने कुरादेखि. धन्न मेरा मामा देवीप्रसाद खनाल पहाडबाट मधेसमा जग्गा किन्ने ध्याउन्नमा झर्नु भए को थियो त्यो बेला र उहाँका पछि  लागेर हिंड्ने भाग्य जुर्दा सिनेमा पनि जुरेको हो. केटाकेटी  उमेरमा ठुला मान्छेका पछि  लागेर हिड्दा  मिठोमिठो खान पाइन्छ, मटर चढ्न पाइन्छ उस्तै परे आनासुको गोजीमा पर्छ भन्ने लोभले मैं चाहिँ छनोटमा परेदेखि ताल पर्थ्यो भनेर भित्रभित्रै औडाहाले सकिहाल्थ्यो उ बेला.

मामा हुनुहुन्थ्यो जीवनको संसारिक लीलालाई, मान्छेको आचरण र प्रवृतिलाई अलिक दार्शनिक र व्यंग्य चेतले हेर्नेबुझने खालको मान्छे. अहिले सम्झिन्छु उहाँले के के भनेर हसाइरहनु हुन्थ्यो. हाम्रा घरमा आएका बेला सबै जना सिकुवामा बसिराख्या बेला 'जई सिरिराम' भन्दै एउटा साधु आयो. त्यसलाई देख्ने बित्तिकै मामाले 'बरु यो जागिर चैं सबै भन्दा सजिलो हौ' भन्दै सबैलाई हँसाएको सम्झिन्छु. अहिले बुझ्दा उहाँले संसारिक व्यथागाथामाथि निकै गमी कुरा गर्नु भएको रछ. मधेस झर्दा एउटा सिनेमा चैं हेरेरै जाने गरेको सुनाउनुहुन्थ्यो मामा. अनि मामाका पछि लागेपछि सिनेमा त कतै नजा भन्ने लाग्थ्यो मनमा.

जाल हेर्न भित्र बस्दा गर्मीले पाकेर झन्डै मर्या म. झापाको कुन महिनाको घाममा परिएकोथ्यो को नि आम्ममम भित्र त हपहपी. त्यो वायुपंखा टाउकामाथि नबिसाइकन फंकेकोफन्केकै  थियो र पनि तेस्को कुनै भर थिएन भित्र. मान्छे हम्केको हम्केई रुमालले पुछेको पुछेई गर्थे तर तेती बिधि कास्टि खप्नु पर्दा पनि त्यो भावरबाट बाहिर कोहि निस्केन छोडेर. मध्ये बार्दा बिजुली बल्यो. अघिको कालीओढार सबै छ्यांगछुंग देखियो. मेरी बास्सै ! शरीर त लुगै नखोली खोलामा हामफालेर बाहिर निस्के जस्तो पो भएको छ ए. सानासाना काला केटा 'ए पापड, ए अनारस, ए मकै, ए कोक' भन्दै छिन्द्रिंग र मिन्द्रिंग बजाउदै भित्र पसे. मामाले अनारसका चिरा किन्नु भो, मैले एउटा चमकाएँ.  फेरि एउटा किरिरिरी घन्टी बजो र ढोका बन्द भो. उही काली ओढार फेरि. साँच्ची भन्नु पर्दा मलाई अघि नै दिक्क लागेको थियो, कतिखेर निस्किनु जस्तो भएको थियो. न बोलेको केही कुरा बुज्नु छ न त सिनेमाको भाषा रस थाहा छ. भडडुमा उसिन्न बसाए  जस्तो गरी पाकिएको छ. मामालाई यसो  हेर्छु आँखा झिमिक्क नपारी मिथुनको करामतमा एक चित लाइरहनु भएको छ. सिनेमाको सुरुतिरै हुनु पर्छ त्यहाँ एउटा पाटेबाघ आयो. अहिले बुझ्दा क्लोज अपमा खिचेको बाघको हिडाइ र छ त्यो. बाघ आको आएइ आको आएइ नाकै छुँला जस्तोगरि आयो. सत्ते मेरो सातो  गको हो त्यो बेला. मैले त भाग्नु पर्दा भनेर ढोका कहाँनेरि छ भन्ने पनि हेरिसकेको थिएँ. मामातिर पुलुक्क हेरें मामालाई वास्तै छैन, अरुलाई बिचार्छु उही ताल छ. केही नहुने रछ कि जस्तो पनि लाग्छ, तर त्यो बाघ ओझेल नपरुन्जेल म ढुक्क हुनै सकिन.  दुईजना पन्जाबी एत्राएत्रा हावाले फर्फर्याउने सुरुवाल लाएर लुइँलुइँ हिनेर आफूतिर आइरहेको देख्छु. आको आएइ छन्, यिनलाई बाटो छोड्दिनु त पर्छ भनेर मैले  दायाँबायाँ कताबाट जालान भनेर आफ्नु दाहिने देब्रे हेरें पनि.मलाई यो सब भएको सिनेमा भनेको के हो भन्ने नै थाहा नभएर रहेछ. सिनेमा भनेको मान्छे नै सशरीर आएर गर्ने काम हो कि त्यो पर्दामा देखाइने चल्ने चित्र हो भन्ने न्युनतम सिने ब्याकरणको ब ममा नभएर म तेसरी त्राहिमाम हुनु परेको रहेछ. 

मैले मेरो पहिलो सिनेमाको बारे त्यो पाटेबाघ र ती दुई पन्जाबी बाहेक केही सम्झिन्न सकेको छैन अहिले. सिनेमा सकेर बिर्तामोडबाट मटर चढेर हामी सन्सरेतिर लागेका थियौं. खासमा म किन मामाका पछि लागें मामाले किन घरबाट मलाई लिएर हिड्नु भो बा आमाले किन पठाउनु भो मलाई अहिले केही थाहा छैन. मटर चढ्नु पहिले मामाले एउटा कैंयाँका हुटेलमा लगेर सिंगडा किन्दिनु भो मलाई आफूले पनि खानू भो. खुदुनाबारीमा मामाका दाजुभाइको ठुलो लहरो छ. तेतै लागेका हामी. म फुच्चे केटो सुज न बुझ जाल हेरिवरि मामाका पछिपछि दगुरेको. मनमा त्यो दिन  केही बेग्लै भएजस्तो के के न पराक्रम गरेजस्तो  लागिरहेको थियो मलाई तर शब्दमा भन्नु परेको भए मेरो केही बाक्य फुट्ने थिएन पक्कै पनि. मलाई सिनेमा सकेर मामासँग उता कता खुदुनाबारी जानु भन्दा घर झिलझिले नै फर्किन पाए हुने जस्तो लागेको थियो. कतिखेर घर पुगेर नमोनारायण हरि केही नबुझे पनि घरकै पहिलो सिनेमा हेर्ने मान्छे भएको कुरा सुनाउनु भन्ने खटपटीले खलक्कै खाएको थियो मलाई सिनेमा हेरेपछि पनि मामाका पछि लाग्नु पर्दाचाँहि. बिशेषगरि एउटै वयदमालको भाइ डिल्लीरामलाई आफूले सिनेमा हेरेको हाँक सुनाएर जिल्ल पार्न पाए केटाको फुर्ती पग्लिएको हेर्न पाइन्थ्यो भन्ने छ आफुलाई. 

मामाले सन्सरेसम्म मटरमा लगेर हिडाउनुभो त्यहाँबाट करिब डेढ घन्टाको बाटो उतर खुदुनाबारीसम्म. सन्सरेबाट गाडी चल्न थालेका थिएनन् क्यार खुदुनाबारी त्यो बेला. कुरो २०४४/४५ को हो. ठुलाका पछि पछि हिड्ने भुराको दसा मैले सबैको एउटै देखेको छु. उनीहरुको  हिडाइको गतिसँग गति मिलाउन सक्ने कुरै भएन अनि हरेक दुइचार मिनेटमा खुर्रर्रर कुद्यो भेट्यो अनि फेरि पछि पर्यो कुद्यो. एबम् रितले मैले त्यो डेढ घन्टाको पदयात्रा तय गरें मन नलाई नलाई किन कि मेरो भित्र अर्कै औडाहाले मलाई फिटिरहेको थियो छिटोछिटो घर पुगेर सिनेमा हेरेको फुर्ती देखाउने. हामी बेलुका खोइ कुन खनालका घर पुग्यौं. ठुलाबडा के के बात मार्छनमार्छन. रस लिएर जग्गाको भाउ छोइनसक्नु भएको...... तेतापट्टि भन्दा एतापट्टि अलिक रसिलो छ जिमिन....... त्यो किन्न पाए त माल हुने नि........ तेस्ले सारै मुंगो गरो......एस्तै एस्तै भुरालाई अति नै झ्याउ लाग्ने कुरा गरे मामाहरुले. म मामा को भान्जो भको भएर अरु सबै खनालको पनि भान्जो नै परें. 'को अरे यो फुच्चे' भनेर चासो गर्नेलाई मामाले चिनाएपछि  'ए फलानिको छोरो ?' भन्दै आमाको नाममा बाइमात्रा लाएर चिने मलाई सबैले.

एकछिन गफ गरेपछि चिया आयो.  सबै चिया सुर्क्याउँन थाले. ल्याउने बितिक्कै एकछिन पनि भुइँमा नराखी तेस्तो बाफ उडेको भकभकी उम्लेको चिया खान्छन मान्छे. मलाई पनि एउटा स्टिलको पेलामा चिया आउने नै भयो. आयो. त्यो एति तातो छ कि सिधै आगोका कोइला मुखमा हाल्नु जतिकै छ मेरा लागि. मैले कुनामा बसेर निरिह भावमा चियालाई फु का फु लाई रहें तर उठाएर मुखमा लान सकिन. घरमा चिया खाने बानी नै नभएको  हाम्रामा चैं. मान्छे आउदावर्दा मात्रै नत्र घरका ठुलाको लत  नभएपछि चिया नित्यपेय नहुने रछ. हाम्रामा भएन. तातो चिया खानै  परे घरमा त कहल गरेरै भए पनि थालमा बटुकामा सलाइवरि खान पाइने. अरुले चिया खाइसक्दा पनि म चियामा फु फु नै उडाइरहेको थिएँ. अब कुन लुइँटेलले बेच्ने भएको छ रे घरबारीनै, हेर्न जाने भए. सबैजना जर्याकजुरुक उठे. मेरो चियाको हालत देखेर मामा ले 'ए यिनले त खाकै रैनछ त, ल तिमी चिया खाएर बस्दै गर हामी एकछिन डुलेर आउछौं' भन्नु भो. मैले हुन्छ पनि भनिन हुदैन पनि भनिन. मलाई छोडेर कहाँ जाने होला भनेर म झन्डै रुन मात्रै सकिन. मेरो निलोकालो घुंक्का छुट्नै आँटेको मुख अनुहार देखेर मामाले 'ल चिया छोडिदेउ, हिंड' भन्दा मेरो देही तेसै बलेर आएको थियो. कता सिनेमा हेरेको फुर्ती लाएर साँढे हुने दाउ कताको रुन्चेपिन्चे हालतमा चौखुरिनु परेको दिन. मलाई मर्नु भको थियो.

मेरो नजरको परिसिमनमा मौरी भुन्भुनाए जस्तो तेही सिनेमाका मुक्कामुक्की, कुन पाराको हो गीत र नाच, तेही पाटेबाघ नाचेका छन् जतिखेरै. सिनेमा भनेको के चाँहि हो त ? ती मान्छे, त्यो मिथुन त्यो पाटेबाघ कहाँ गए त ? हामी हलबाट निस्किदा सँगै निस्केको पनि देखिएन. आखिर सिनेमा के हो त ? मेरो बालमस्तिमा एस्तै के के कुरा खेले जस्तो पनि लाग्छ फेरि कुरो छिनाएर सोच्ने बुद्धि पनि पुग्दैन. म तेसै उदेकले रन्थनिएको थिएँ त्यो दिन. कुन लुइँटेलको घरखायल हेर्न भन्दै मामाहरु कसका पाटा बारीबारी कुदेको र सुद्नु न बुद्नु  टुँडिखेलमा कुद्नु भने जस्तो म पनि चिया समेत नखाइकन पाटाबारी कुदेको हुँ त्यो दिन. बेलुका बद्रेका तिर जानु पर्छ आज भन्दै मामाले अलिक बजार जस्तो ठाउतिर लानु भो. त्यहाँ फेरि ठूलाबडाका उही सुनिनसक्नुका गन्थन चले. म भोकले बोल्न नसक्ने भइसकेंछु त्यो बेलासम्म. सिनेमा हेरेको कुनै तुजुकले पनि मलाई लल्याकलुलुक हुनबाट रोकेनछ. मामाले मेरो अनुहारको लत्र्याकलुत्रुकपन अघि पक्डीनु भएछ 'ल मेरो भान्जो भोकायो' भन्दै तेस दिनको भोजन गर्ने ठाउँको टुंगो लाग्या बद्रेका भान्साघरतिर लानु भो. टेबल कुर्सीमा बसेर खानू पर्ने रछ त्यहाँ. घरमा खोस्टा र परालका  घुमाउने पिरामा मात्रै बसेर खाको मान्छे म, त्यो चाला देख्दा महाजनका मा पो पुगिएछ भन्ने ठाँने मैले मनमनै. तर दुर्भाग्य सबै बसेर खान मात्र के थालेका थिए मैले टेबलमा मलाई राखिदेको पानी गिलासमा अघि एक घुस्सी हानिहालेंछु. भुइँमा बसेर उनको काम गर्ने पनि खाँदै थियो तेस्का भागमा मैले फेवाताल नै बनाइदिएको म किन बिर्सिन्थें र. मेरो बिचारमा मैले ठुलै अबगाल पारेको हुनुपर्छ त्यो दिन. केटाकेटी मन काम बिगारेपछि अकाट्य कुटाइ  नै खाइन्छ भन्ने हुदो र'छ म निलिइ सकेको थिएँ तर भैगो भैगो भने ककसले र मेरो कुनै पुजा भएन तेस क्षण.  

बेलुका खानापछि गफका क्रममा मामाले भान्जालाई सिनेमा देखाइदिएको भन्ने मेसो पारेर जाल हेरेको कुरा निकाल्नु भो. बद्रेले 'ए कुनमा उर्वसीमा ?' भनेर अर्को हलको नाम लिएर सोधे. 'होइन शिवमा जाल लाग्या र छ, तेही हेरियो' मामाको जवाफ थियो.  मामाले सुनाइसक्नु  भो सिनेमाको कुरा आफू त फुस्रै.

भोलिपल्ट मामासँगै  घर पुगियो. मामा गफमा अल्मलिनु भो मैले चैं डिल्लीलाई नाकका चालले घरपछाडि बोलाइहालें. ऊ पनि केही नयाँ कुरा नै हुनु पर्छ सके आफुलाई केही हात लाग्ने नै पो हो कि भनेजस्तो आशा निकाल्दै बेर नगरी दौडियो मतिर. 'बुजिस मैले फिलिम हेरें जाल, क्या दामी थ्यो' मेरो फुर्ती निस्कियो. दामी थियो कि थिएन, मेरो दामी र नदामी छुट्याउन सक्ने हुती के हो भन्ने मैलाई थाहा छ भित्र तर, मैले दुई दिन देखिको जमेको फुर्ती निकाली छोडें.

'काँ थे पैसा ?' डिल्लीले मुख अमिलो पार्दै भनो. मैले बाँकी सबिस्तार लगाएँ. डिल्ली त हेरेको हेरेइ.                           

ए काँग्रेस ?

ए काँग्रेस, हन तँ पैले कि
प्रजातन्त्र पैले ?
यतिन्जेल कुरियो
अब सोधें मैले

राणाशाही धपाउन
आफैं लागें भन्छस
न्वारान तेरो सोध्दा
सात सालअघि गन्छस
गान्धी सँगै लड्या
भातर माथि गयो
नेपाल चैं उही
ठाउँको ठाउँमै  रह्यो
घोकेको घोकेकै प्रजातन्त्र जैले

ए काँग्रेस, हन तँ पैले कि
प्रजातन्त्र पैले ?

चल्ला र अन्डाको
कुरै मिल्या थेन
कसैले चित्तबुझ्दो
जवाफै दिएन
तैंले फेरि अर्को
थपिदिइस लेठो
पाटीमा सबैभन्दा
भइखाको जेठो
खोकेको खोकेकै प्रजातन्त्र जैले

ए काँग्रेस, हन तँ पैले कि
प्रजातन्त्र पैले ?

सबैले मानेकै थे
जिताए चुनेर
गर्ला कि जेठैले
मनमनै गुनेर
एकपल्ट कहाँ हो र
दुदीपल्ट सम्म
कुहिरो लाग्या पहाडझैं
बसिस डम्मसम्म
लोपारिस सिरैदेखी पाउसम्म तैंले

ए काँग्रेस, हन तँ पैले कि
प्रजातन्त्र पैले ?

कहल झगडाको
कमि छैन ओइरो
एउटा गुट खन्छ
अर्काको खोइरो
तै पनि जादैन तँमा
ठुलै पैरो
पशुपतिले थाप्लामा
राख्छन कि हात
बुझिनसक्नु भो
रहस्य छ गहिरो
खासै केही गर्दैन
सधैं अल्छे तिघ्रो
नमिठो नि खाँदैन
स्वादे  छ जिब्रो
बोकेको बोकेकै साहुमहाजन जैले

ए काँग्रेस, हन तँ पैले कि
प्रजातन्त्र पैले ?

आफ्नो कर्मलेखा
आफैं गरी खानु
हुनेका भंडारमा
झुक्केर नजानू
म सडक बनाउँला
बिजुली जलाउँला
सकियो भने
बेंशी कुलो खनाउँला
तर धनिगरिबका
कुरा बन्द गर्नू
खानू देको चारो
आवाज मन्द गर्नू
तेरो यस्तो नीति फेरिने हो कैले ?

ए काँग्रेस, हन तँ पैले कि
प्रजातन्त्र पैले ?

चोर औंलो ठड्याएर
एक जुगै बिताइस
खै के के गरिस तैंले
के के चिताइस

'बि. पी. भन्नुहुन्थ्यो'
'बि. पी. भन्नुहुन्थ्यो'
यहि मन्त्र जप्दै
भुर्भु वस्व भुलिस
तर देश र जनता
सुलिसको सुलिस

न त दिस गरिबलाई
एउटा दुहुने गाई
न तेर्स्याइस बलो
भनी झुपडीलाई
कहाँ छन् बि. पी. ? के छ समाजवादको ऐले ?

ए काँग्रेस, हन तँ पैले कि
प्रजातन्त्र पैले ?

सबै भन्थे चोरऔंले
बुढा बितेपछि
सिद्धिने हो काँग्रेस
बलले जितेपछि
देखियो अर्का बुढा
अझ बज्र आए
युवापुस्ता सबले
तेसै जिल खाए
टुलुटुलु हेर्दै भित्रभित्रै गम्छन्
कसले भन्छ यिनलाई
अरु भन्दा कम छन्
अब यहि तालले
अर्को जुग हान्छ
डिमक्र्यासी सरेर
नयाँ पुस्ता जान्छ
घोकेको घोकेकै प्रजातन्त्र जैले
शिवजीको साँढे झैं उग्राईउग्राई तैंले
कापेमा पार्याछस प्रचण्डलाई ऐले
बुढा मै छ लच्छिन पत्तो पा'छस  तैंले


ए काँग्रेस, हन तँ पैले कि
प्रजातन्त्र पैले ?
यतिन्जेल कुरियो
अब सोधें मैले |

•         

एमाले अचेल खुबै चम्किदैछ

एमाले अचेल खुबै चम्किदैछ
उछिन्न चिप्लेकिरोलाई  अघि लम्किदैछ

बेरोजगार युवा अनेकौं बटुली
डुक्रिन थान थाप्न सिंगौरी सिकाई
एमाले अचेल खुबै चम्किदैछ
उता जबजमा झिंगा भन्किदैछ

म यस्तो थें उस्तो थें जवानीमा पैले
हिंग बाँधेको टालो सुघाउँछ जैले
एमाले अचेल खुबै चम्किदैछ
नीति दस्ताबेज दराज थन्किदैछ

कैले एक हुन्छु दुई हुन्न भन्छ
सधैं नै उही हुन्छ त्यस्तै रहन्छ
एमाले अचेल खुबै चम्किदैछ
दाम्लो छिन्न आँटो अझै तन्किदैछ

गुटफुट धर्का चिरा छन् पचास
एता ओली बाङ्गो उता नेपाल त्रास
एमाले अचेल खुबै चम्किदैछ
अखिल फोर्स रे नयाँ अझै सन्किदैछ

यसो गर्दा हुन्छ कि उसो गर्दा हुन्छ
कैले कल्पनामा उडी चन्द्र छुन्छ
सल्किएको  पुच्छर  अझै  हम्किदैछ
फोर्समाथि फोर्स थपी अझै दन्किदैछ


एमाले अचेल खुबै चम्किदैछ
उछिन्न चिप्लेकिरोलाई  अघि लम्किदैछ

    

मैयाँ

   नोट: मेरो कम्प्युटरमा फुलस्टपले नेपाली युनिकोडको पूर्णविराम नदिएका कारण पूर्णबिरामको ठाँउमा अंग्रेजीको फुलस्टप भएर पाठकमा पर्न जाने असुविधाको लागि क्षमाप्रार्थी छु.

   मैंयाको भित्रि बाहिरी  कुनै मनले पनि मानेको होइन बिस्ने बुढासंग अन्मिएर जान. आमा ऊ ३ बर्सकी हुदै पाठेघरको क्यान्सरले बितिन, बाबु घाँस काट्न जाँदा भिरबाट झरेर परलोक भएपछि मैंयाको लालनपालन लिचिबोटे चार दाजुभाइ र भाउजुका  भागमा परेको हो. मैंया लिचिबोटे चार दाजुभाइकि एक्ली चेलीको रुपमा पछि जन्मिएकी. घरअगाडि  दोबाटामा एमानका छत्रेवर जत्रा लिचिका जोररुख भएकाले ढुंगाना खालको नामै लिचिबोटे चलेको बाजेकै पालादेखि. अझ लिची पनि होइन लुची भन्छन सबै गाँउमा. बुढापाका त नजान्ने  भए सुने पछ्याए तर गाँउका आइ कम बि कम टेनमा टु कम सबै लुची भन्छन. त्यसैले ति पनि लिचिबोटे होइन लुचीबोटे कहलिए. अलिक टार बारीको सेरोफेरो भका, बाउले सुरु गरेको सुर्ती बेपारलाई किराना पसलमा पुर्याएर गाउँलेलाई नुन भुटुन पुर्याका ढुंगाना दाजुभाइ गाँउका हुने खाने मै गनिन्छन.

 मैंयाले  धेरै पढ्न पाउँदै पाइन. ढिलोगरि स्कुल जान  पाई. त्यो पनि बहिनीलाई काममा मात्रै जोतेर पढ्न नपठाको भनेर, भाउजुका तापमा परेकी बिचरीले के पढ्न पाओस भनेर जोरीपारीले सारै भन्न थालेपछि नाक जोगाउन पेर्मे ढुंगानाले बलैले स्कुल भर्ना गारिदियो. बिहानैउठेर आफ्ना काँटीको भारी  घाँस ल्याएर मात्रै स्कुल जाने तालिका बाँधिदिन भाउजुले त्यो  पनि कक्षा  एकमा १२ वर्षको उमेरमा. अरु भन्दा अग्ली ठुली हुने नै भई  कक्षामा. आफुलाई सबै साना भुराका बिचमा पढ्नु पर्दा उसलाई हुन सम्म लाज लागेको हो सुरुसुरुमा पढ्न जान पनि. सगैका आफ्ना दौंतरी चार पाँचमा पुगीसकेका ऊ भने एकमा. कक्षा छुट्दा  वा चौरमा लाइनमा बस्दा ऊ आफ्ना समुहमा परैबाट छुट्टिने चाल्लाका बिचमा माउ पोथी जसरी. फेरि  मैंया  अलिक लाम्घारे  हुने छाँटले  बढेकी, सुनटि जस्ता  नलीखुट्टा भसक्कै तन्किएका उँभोउँभो.अनेक कष्ट साध्य यत्नले ऊ पांचसम्म पुगी. फेल भइन. शरीर र उमेरले नै जितेर हो कि परिक्ष्याफल आउँदा ऊ सधै पहिला नै भई. १६ बर्सकी भई मैंया पाँचमा  पढ्दै छे। अब बैशाखमा  हुने जिल्ला स्तरीय परिक्षा  लेख्न पाई भने सके पहिला नै भएर छ मा उक्लिन बेर लाऊँदिन.  तर ''मंगसिर त कसैगरि काट्न दिनु हुदैन यसपाली"  भनेको उसले पटकपटक सुनेकी छ र उसलाई नै भर छैन कतिखेर स्कुलबाट बिदा हुनुपर्ने हो.

   अब त उमेरले पनि घोर्ले देखिन थालि मैंया. दिनदिनै बालेर आउन थालेकी छे ऊ. गालामा गुराँश फुलेफुले जस्तो देखिन्छ अचेल उसलाई अलिक ठम्याएर हेर्ने हो भने.अब नौलो पौलो मान्छे आउदावर्दा, सधैंका  छिमेकीसंग पनि बोल्दावर्दा आँखाले लाज पोखेको राम्ररी बुझिन थालेको छ. सबेरै उठेर धन्दापातमा लाग्नु, खेतालासंग लयो लागेर मेलो थाम्नु, कर्मैले डोकोनाम्लोमा जन्मिएँ भनी आइपर्या काम छिनिसकेर पाखा बस्तु डुलाउनु मैंयाको लेखा बनेको छ.  अरु दाजुभाइ छुट्टिएर आ-आफ्नो गरिखान थालेपछि मैंयाको बे भाग अंशसहित जेठो दाजु पेर्मेसँग छे मैंया परारका सालदेखि. घरमा पढ्न नपाए पनि कक्ष्या कोठाकै भरले परीक्षामा पहिला पहिला भको देखेर पेर्मेकी बाहुनी जिल परेकी छ एक हिसाबले मैंयादेखि. फेरि अर्को मन पनि छ उसको कि एही हिसाबले पढाउने हो भने भोलि एस. एल. सी. गर्ली सजिलै अनि त झन क्याम्पस नपढाई सुखै हुदैन. तेसै  त गाउँका आइमाई के छोरी के बुहारी टेम्पलस टु खोलेदेखि हामी त पढ्ने भनेर भुँइमा खुट्टा छैनन्. पेर्मेकी बाहुनीले मैंयालाई यही  तालले पढाउदै लानु हो भने भोलि आइपर्ने खतराको बारे गमिसकेकी छ. जसरी  भएपनि आउँदो मंगसिरमा अन्माइदिन  पाए लुतो पन्सिन्थ्यो भन्ने ध्याउन्न उसको चितमा पसिसकेको छ.

   एकदिन गाईलाई नाम्लेको दबाई ल्याउनू भनेर पेर्मेले मैंयालाई हाटखोला पठायो तल एक घन्टाको जाँदा ओरालो आउँदाको उकालो बाटो. नाम्लेको दबाई किनेर फर्किने बेलामा गाउँमा  सामान खेप्ने पिक अप हिड्न ठिक्क पर्या र छ र कसो हिड्नु परेन उसलाई. डाइवरले आफ्नै छेउमा खांदीखुंदी पारेर निक्कै रुचिपुर्बक 'जाऊँ, जाने हो ?' भन्दै ल्याएर घरैअगाडि झारिदियो. कच्ची बाटोमा डाइबरले  घुम्ती कुइनेटो घुमाउदा उसका कुइना पाखुराले मैंयालाई कति पटक अचेट्यो अचेट्यो. डाइवर पनि अल्लारे वयको परेछ. साच्चै भन्नु पर्दा मैंयालाई जोडी बाँधिदिने हो भने चिरिच्याट्ट नै हुने. मैंयाका घर पुगेपछि दोकानमा चुरोट खाने निहुले डाइवर पनि ओर्लियो गाडी छेउ लाएर. मेचमा बस्यो र पानी माग्यो. मैंयाले  लोटामा पानी ल्याएर दिई. उसकी भाउजुले डाइवरलाई खुकुरी चुरोट बेची. डाइवर चुरोट तान्दै पल्याकपुलुक आँखा चलाएर मैंयालाई खोज्दै गर्छ. खोइ डाइवरको जात अघि पो के के चिताइसको कि. मैंया पानीको लोटा लिन आई, उसले एक टकले हेरिरह्यो. मैंया लोटा लेर गई र ढोका पछाडि परेर आफ्नै चालले डाइवरलाई ठाम्याई. एउटा कानका लोतिमा पिरामिड जस्तो तिखो वस्तु खाँदेको, कपाल पछाडिबाट छाला नै  देखिनेगरि  भस्सकै पिल्स्याएर अगाडि मात्रै राखेको, नारिमा काला चुरा जस्ता लहरी लाएको राम्रो राम्रो बान्कीको बीस बाईसको जस्तो देखिने डाइवर मैंयालाई कस्तो लाग्यो, के ठानेर तेसरी लुकेर हेरी. डाइवरले जानलाई गाडी घ्यार्र  स्टार्ट गर्दा 'छ्याए' भन्दै फुलको पात खान आँटेको बाख्राको पाठोलाई धपाउने तौजी मिलाएर मैंया आँगनमै हुर्रिएर आइपुगी र फेरि डाइवरसँग  आँखाचार गरी. 'डाइवर गयो चार पांग्रा  टेकेर, लुचिबोटे मैंया लाई देखेर'.   

•  

   मैंया तीन घन्टाको मोटर बाटोले देशको राजधानी पुर्याउने गाउँमा डोकोनाम्लोसँग जन्मी र पो. नत्र ऊ नि कम्पुटर जमाना मिले 'आई लबु' लेखी पानामा छड्के तिरले घोचिवरि च्याट गर्ने बेलाकी भइसकी. ऊ नि गर्ने थि नि क्याटवाक आफ्नु भको जायजेथो देखाएर फोटोसेसन गरिवरि. ऊसँग  नि पानामा छड्के तिर चलाएर मनपेट साट्ने दिल र छ भन्ने त डाइवरसँगको क्षणिक चालामाला मै बुझियो नि त अघिनै. क्याटवाक गर्न, फोटोसेसन गर्नलाई नभई नहुने कथाले मागे जति दिने शरीर र अंगप्रत्यंग पनि उसका सद्धे नै थिए. तर पुर्नेहाटमा किनेका  चुरा छनछन बजाउदै भुँइसीलाई कुँडो काट्नु मै उसको प्रेम जवानी सिमित भएर पो ऊ 'मिस लुचिबोटे' मै ठिंगुरीई त. 

    बेलुकाको खाना खाई धन्दापात  छिनेर चोटामा चढी मैंया सुत्न. ओछ्यान लाई बती निभाई र सुती. तर उसलाई निन्द्रा लागेन आज. त्यही हाटखोलाको दिलदार डाइवर सम्झी उसले.'तेस मोराले भुसुनु पनि नबस्या शरीरमा जथाभाबीसँग कुइनाले पाखुराले पयट लाइलाई अचेट्यो....बाटो पनि कस्तो हाम्रो भने डाइवरलाई मात्रै दोस दिएर पनि नहुने.... हा हा.....टप लगाको  केटीको जस्तो, हातमा चुरा पनि....कति सानैमा तेत्रो गाडी कुदाउने भको होला....तेस्लाई तिर्खा लागेकै होला त ?... खै ? चुरोट खाने रछ, क्यान्सरले  मर्नलाई बेलैमा. खासमा मैले भन्दा बडी त तेल्ले नै हेरेको हो, उसैले जाँऊ भन्दै गाडी चडाको, पानी दिँदा पनि लाटाले केरा हेरे जत्तिकै हेरो..ही ही...म त ओर्लेर घरै आउला त ठानेकै थिइन आयो पो...त्यो सधैं यो बाटो गाडी कुदाउने  होला कि आज मात्रै हो कि........खै पैले त नदेख्या जस्तो लागो...फेरि कुन कुन डाइवर आउँछन् ख्याल पनि त गरिदैन थ्यो नि सधैं, आज पो....' यस्तै यस्तै रनाहाले आज मैंया जागै छे.

    पल्ला कोठामा पेर्मेका जोडी सुत्छन.'मैंयालाई अब पढाउन सकिँदैन. आइमाइको जात अर्काको घर नगई सुख छैन, पढेर जागिर खाने भा पो एउटा कुरा. अब त्यो बिस्ने दंगाल जेठी मरेपछि बे गर्ने भन्दै छ, यहि कतिकमा तेस्की जेठीको बर्खान्त फुक्छ अनि मंगसिरमा गर्ने रे बे बिस्नेले. तेत्रो खेतबारी छ के खाउँ के लाउँ को पीर छैन, तेही बिस्नेलाई दिनु पर्छ मैंया.' पेर्मेकी बाहुनी पेर्मेसँग फतफताई अँध्यारामा.

 मैंयाले रिठ्ठो नबिराई सुनी. मैंया छाँगाबाट खसी. भर्खरै आफ्नै वयको डाइवरसँग कल्पेको प्रणयमहलमा पुल्ठो झोसी भाउजुले. मान्छेले जति भने पनि दिलको आगलागीमा दमकल बोलाउन नमिल्ने भएर उसले आफ्नु मन जलेको टुलुटुलु हेरेर  आफ्नै  मुटु डढेर उडेको गन्ध सुँघेरै रात काटी. 

'के भन्छे यो ? तेती बुढोसँग, तेस्की स्वास्नी कति बर्षकी  थी बिचार गरेकी छेस ?' पेर्मेले भन्यो.

'म त ठिक्क देख्छु, तेतिको घर छ. तल हाटखोलामा घडेरी पनि जोडी रछ बिस्नेले, जेठीपट्टि सन्तान पनि छैनन् कुनै लन्ठो पनि भएन.

'मैंया सिरकले मुख छोपेर रोई, मुटु निचोरेर भित्रदेखि  आँसु निकाली र निक्कै बेर सुकसुकाउँदै लडिरही तर बाहिर आवाज दिइन. 'मर्न नसकेकी डंकिनी, तेस्की छोरी पनि भकी छे त पोइ खोज्ने बेला, दिनु नि त्यो बिस्नेलाई र  आफ्नै ज्वाइँ पार्नु. मन नै कहिले रमाउँदैन भने के गर्नु त्यो खेतबारी, घडेरी  घर ? तेस्का पोइको चित्रो'. मैंयाले रिसले केही नदेख्या बेला बिस्नेलाई भाउजुकै पोइ बनाइदिई मनमनै.

• 
  

  बिस्ने उमेरको चालीस हो. तर उसकी जेठी रोगाएर  पोरका  साल बिते यता ऊ कसैले नसोधी 'जिन्दगीमा तेतीस हिउँद खाइसकियो यार' भन्न थालेको छ.दुब्लो कायाको  बिस्ने अलिक कुप्रीकुप्री परेको शरीर लेर चोक चौतारो लुखुरलुखुर हिडिरको देखिन्छ. घरैमुनि २ हलको मेलो  धान फल्ने खेत र कोदोमकै फल्ने बारी मनग्गे भाको बिस्ने खनिखोस्री खाने जाँगर चलाए हुनेखाने मै गनिने हो. तर चौध बर्षदेखि रोगि स्वास्नीको गनगन र सन्तान नहुनुको बिरक्त्याईले गर्दा बिस्नेले गति छोड्यो भन्छन सबै. अजिंगर जस्तो छ महिना काम गरेर छ महिना  सुतेर डुलेर बिताउछ बिस्ने. मौसम अनुसारका सागपात फलफुल छरछिमेकमा भरिभन्न हुँदा बिस्नेका करेसाबारीमा बुकी फुल हाँसिरको हुन्छ. ऊ  जसकामा पसे पनि कैले लौकाको काटेको टुक्रो त कहिले साग को मुठो छिनेरै हिंड्छ. जतिखेरै सुर्तिको लुँडो धुवाको ध्वाई गर्छ बिस्ने, तेही भएर बिस्ने हाँस्यो भने उसका सतरीबाक्सि पहेंला दाँतको हरकपुरे गन्ध छेउछाउका ले नसुँघी धरै छैन. तास खेल्न बसो भने पर्लय हुने भो भनेपनि उठेर हिड्नेवाला छैन ऊ. साँझपख कुनाकाप्चा पसेर नखाने कुरा पनि स्वाट्टै पार्छ रे भन्ने हल्ला चलाउँछन् सबै. एउटा बुडी बाख्री र तेस्का दुइटा पाठा र एउटा लैनु भैंसी बिस्नेका कुन जाँगरले हो देखिन्छन उसका घरमा. तेही भैंसीको दूध बेचेर चुरोट र तासलाई पुर्याउँछ बिस्ने. फुर्सदमा काठमान्डूतिर कुदिहाल्छ र एकदुई महिनै  आउदैन कहिले. घरमा रंग लाउने कामको सिपालु रे ऊ काठमान्डूमा. तेही भएर खेतबारीको आएस्ता के के जिलोजालो गरेर तल हाटखोलामा एउटा जंगल बस्न पुग्नेजति घडेरी पनि किनिरछ बिस्नेले.  कालो अक्षर बिस्नेका लागि उसको लैनु भुइँसी बराबर नै हो. तर उसले लाउने ज्वारी कोटका बाहिरी खल्तीमा एउटा रातो  र अर्को कालो कलम ऊ कहिले नछुटाउने भएर साक्षर नै देखिन्छ देख्नलाई. तीन नकसो  पढ्दापढ्दै तेर बर्षको उमेरमा नजिकैको तीन सहर नेपाल छिरेको  बिस्ने बीस नपुगुन्जेल घर फिरेन. काठमान्डू मै छ भन्थे देख्ने सुन्ने. उसले इँटाभट्टी, ट्याम्पुको खलासी, ज्यामी, साइकलको पन्चेट टाल्ने सबै भ्यायो रे. कहिलेकाहिँ कैरन ल्याउछ उसको भोगाइका.

    कहाँबाट के सुइँको पाको छ बिस्नेले, आफ्ना मनले खाकासँग तेइ लुचिबोटे ढुंगानाकी छोरी ल्याउँछु भन्दै हिद्छ रे. सके पेर्मेकी जहानले भनी पनि पो सकी कि ! उनका लुचीबोटकै छेउमा बिस्नेको बारी छ. मेला जाँदावर्दा खैनीसुर्ती किन्न पस्दावर्दा बा चैं ज्वाइँ भनिसकेकी पो छे कि तेस सैंतलले ? दैब जानून. गौराँती  मेला भर्न जाँदा बिस्ने नबोलिकन मैंयाका पछिपछि हिँडो रे. भरे मेलामा पनि 'चटपटे खाने कान्छी ?' भनी सोध्यो रे.मैंया ले तेरा बाउलाई देन चटपटे भनी रे, बिस्ने खिस्रिक्क परो रे . यस्ता कुरा मेलापछि पो सुनिए गाउँमा.

 आखिर हुनेहार दैब नटार मैंयालाई बिस्नेले मंगसिरमा अन्माई छाड्यो. क कसको के के सान्सिकान्ले काम गर्यो गर्यो निदानसेखमा एक आँखाले देख्न नसक्ने बिस्नेलाई नै मैंयाले पति मान्नै परो. उमेरले १६ की मैंयाले आफ्नै भाउजुका परमकृपाले आफू भन्दा दुई उमेर बढीको  बिस्नेसँग ओछ्यान तताउनु परो. डाको छोडेर रोई रे मैंया अन्माउदा. सँगै बसेकी भाउजुलाई होइन उसकी मिल्ने साथी दिलकुमारीका काँधमा छाँद हालेर निक्कै बेर सम्हालिन सकिँ रे मैंया.

•                                                                                                                                                       

   अनेक घामछाँया बिते. बर्ष बिते. १६ की मैंयालाई २२ मै  चारचार जनाकी आमा बनाइदियो बिस्नेले. पहिला ३ छोरी र अन्तिमको छोरो.जन्मिन पो बेर हुर्किन के बेर. त्यो पनि छ बर्षको भइसको. धन्न चौथो छोरो भयो नत्र बिस्नेले नछोड्ने रछ. बाआमा अरु मान्यजनका अगाडि जुनसुकै बेला कण्डमसन्डमका लयदार राग हाल्ने रेडियो र टेलिभिजनका पर्चाको भर्सेलै पार्दियो बिस्नेले. जेठीलाई  सत्र सत्र बर्ष थारै  चाकर गर्नु परेको रिस मैंयामाथि  पोख्यो बिस्ने मोराले भने गाउँलेले उसका कण्डापछाडि. अन्तिमको जन्म पनि सात बर्षको भयो. एकमा पढ्न स्कुल जान्छ.

• 
  

   बिस्नेले तीन बीस खायो अस्ति चैतबाट.मैंया अहिले उन्तीस की भई. भुक्तमानको शारीरिक परिश्रम, चारचार जनाकी आमा खानपानको असन्तुलनले मैंया चालीस नाघेकी पितृ देखिन थालिसकी अहिले. लगाको चोलो खुकुलो भएर आङ हर्लंगहर्लंग हलिन्छ हिड्दावर्दा. साच्चै भन्नुपर्दा छातिका करंग गन्न एक्सरे गर्नै  पर्दैन मैंयाको अहिले.

   मैंयालाई दुईटी हुर्किन थालेका छोरीले राम्रै भर दिन थालेका छन्. सनिबारबाहेक तिनको भर नै पो के भो र. सातमा देखि तल एकमा सम्म पढ्ने  भए  छोराछोरी. खेत दुई हलको, बारी पनि निक्कै छ. मैंया आएदेखि बिस्नेका खेतबारीमा बहार आएको छ. मौसम अनुसारको बाली सधैं पहेंलपुर देखिन्छ. बिस्नेका पालाको बुकी फूल लोपोन्मुख बनस्पतिको बर्गमा परिसकेको छ. तेस्को ठाउँ लिएका छन मुला, तोरी, रायो, प्याज, लसुन आलुले. मकै छर्न, मल बोक्न, डल्ला फोर्न, मकै गोड्न,मकै दोहोर्याउन, दोहोर्याई सक्दा चैते धान काट्न, थन्क्याउन, थन्क्याईसक्दा  मकै बारीभित्र कोदो रोप्न, कोदो रोपिसक्दा मंसिरे धानका गावाको हिलो खेलाउन, हिलो खेलाइसक्दा झारले खिरिप्प खाइसकेको कोदो गोड्न, कोदो गोडीसक्दा मकै भाँच्न,थन्क्याउँन अनि कोदो टिप्न, मकैका ढोड पन्साउँन,कोदो  चुट्न, नल थन्क्याउँन, अनि मंसिरे धान काट्न, धानपराल बोक्न,मकै छोडाएर बजार लान, तोरी छर्न , करेसाबारीमा सागपात लाउन, धाराको पानी बोक्न, छरछिमेकमा अर्मपर्म गर्न सँगसँगै दुहुने भुइँसी अघाउँन, जतिखेरै हाब्रो च्याती रहने बाख्रालाई सेउलापानी गर्न,छोराछोरीलाई स्कुलबाट आउँदा मकै भुटेर राखिदिन जतापनि भ्याकी  छे मैंयाले. यसरी लतारिनु परेरै हो उसलाई अस्ति रगतजाने बेथाले झन्डै नलगेको. के नबुढ्योस् त मैंया अनि.गिरिजा प्रसाद कोइरालाकी छोरी सुजाता २०११ सालकी अहिले पचपन्न बर्षकी भई भन्दा मैंयाले मरेकाटे पत्याइन रे उच्च माविका हेडसरको कुरा. पचपन्नका आइमाई तेती भर्खरका देखिन्छन हेडसर भएर पनि झुटो बोल्ने भनेर हेडसर कै  अबगाल पारी रे मैयाँ ले च्या दोकानमा. त्यो पनि के तेती सारो जान्नु चिन्नु मैंयाले सुजातालाई. तै धन्न उच्च माबिको एउटा कार्यक्रममा भाषन ठोक्न आकी थी र सबैले फुलमाला देर निहुरमुन्टी गरेको हेर्न गाकी थी मैंया  र चिनेकी.

•                                                                                                                                                 

     बिस्ने कामै नगर्ने त होइन तर मुख्यमुख्य कामको टुप्पोटुप्पो पड्काउन सघाउछ अरु बेला आफ्नै तालमा हिड्छ. बिहान दुधको ट्यामी बोकेर डेरी गको बिस्ने नौ बजेसम्म गफ जोत्दै चुरोट र च्या गनीगनी  खाएर बल्ल घर आउछ. यता मैंयाँलाई  चार गाँस टिपेर कुन बुहार्तन सम्हाल्न बिती सक्या हुन्छ.

'काँ मरेका थेउ? तिम्रा त पट्टक्क हुन पनि सक्दैनौ. कोदो गोड्ने खेताला बोलका छन् , दुई खुट्टा टेकेर हिड्न नदिने भयौ, काल पनि आउँदैन मेरो चैं. काँ कोशीपारि  पुग्यौ दूध पुर्याउन ?' सहनु को सिमा सिद्धिएपछि रसका आँखा र नाक लाई हातले सम्हाल्दै भन्छे मैंया.

 'के  बकबक गर्छे यो आइमाई ? भात पस्की मलाई पनि थाहा छ खेताला छन् भन्ने, तैंले सिकाइरनु पर्छ ? बिस्ने आफ्नै डाका ठुला पार्दै हाने गोरुले झैं हेर्छ मैंया लाई र गाग्राको पानी लोटामा सारेर रछ्यानका डिलमा गएर हातखुट्टा धुन थाल्छ.

•                                                                                                                                                      

   हिउँदको बेला. बारीमा रोपेको सागमा कसका चराउन छोडेका बाख्रा पसेकाले घरबाट डल्ला हान्दै छ्या  छ्या भन्दै बाख्रा धपाउन कुद्छ बिस्ने र तेतिकै टहल्दै वरपर रुखबुट्टा नियाल्दै उभिदै छीमेकी कार्की माँल्दाइकातिर  पस्छ. कार्की माँल्दाइ नेपाली सेनाका निवृत फौजी हुन.अहिलेको धरमभाटी फुकिढल ज्यान हेर्दा यिनले के सेनामा जागिर खाए होला र भन्नु जस्ता छन्. तर लेबनान र इजरायलदेखिका कुरा ल्याएर अलिअलि अंग्रेजी पनि मिसाइदिएपछि माँल्दाइका अगाडि कसैको जोरले गरिखाँदैन. उमेरले दुवै दौंतरी. घरधन्दा खेतीपातीको काममा राम्ररी लागेका छन कार्की दाइ. तर बैगुन तास खेल्न पाए भने र पार्बती भाउजुले काम बितेको गनगन मात्रै एक बचन निकालिन भने अघि फौजीमा हुदा उनका जमदारसम्दारले गरेका सबै गालीले छोप्छन पार्बती भाउजुलाई. राँडीफुँडी रन्डी चण्डी केही बाँकी नराख्न उनलाई आफ्ना हुर्केका छोरीका सामुन्ने होस कि जोसुकैका अघि होस केहिले रोक्दैन. कार्की र बिस्ने गाराका खोपामा सदाबर्ती हुने पुराना तास निकालेर बस्छन. धुम्मल खेल्ने रे धुम्मल.

•                                                                                                                                                                     

     मैंयालाई आज मल बोकिसक्नु छ तोरी छर्ने बारीमा. उसले ब्यानभरि  पनि मल बोकी. भात खाएर पनि ऊ टुसुक्क नबसी बोक्न थालेकी हो. घुँडासम्म सारी सुर्केर कम्मरको पटुकाले घुँडा मै अड्याउनेगरि कसेर सुकिसकेका सिन्के पिंडूला देखाउदै दिनभरि मल बोकिरहन्छे ऊ. मलको भारी बारीमा पुर्याउदा कार्कीकै आँगन भएर ऊ अनेकौं पटक ओहोरदोहोर गरिरहन्छे. खेपी पाँचेक भारि ओसारुन्जेल ऊ लोग्नेलाई केही भन्दिन.बिस्ने स्वास्नी आँखै अघि ठसठस कन्दै चुँइकेतांत लाएर मल बोकेको देखिरहन्छ तर तास बाट उठ्दै उठ्दैन. अत्ति भएपछि, घाम ओर्लिन लाग्दा पनि बिस्नेले उठ्ने छाँट नदेखाएपछि मैंयाले मुख फोरी.'कतिबेर खेल्नु परेको तिनको छाला. कतिबेर खेल्ने हो ? रात परिसको त, केही बितेको छैन ? मस्त आराम गर्ने बेला छ ? बरु मेरा चोक्टा खाओ अनि ढुक्क हुन्छ.' यति भन्न आँगनमा रोकिएर जान्छे र ऊ लुरुलुरु आफ्नु काम गरिरहन्छे.

 'अब उठी हालें अब उठी हालें नकरा न' बिस्ने तासबाट आँखा नझिकी भन्छ तर उठ्दैन.

 अर्को भारी लेर आई मैंया. बिस्नेको उठ्ने चाला नदेखेपछि भारीसँगै उभिएर ऊ भक्कानिइ 'यो लोग्ने मान्छे जस्तो अपराधी पापी त कोइ पनि हुदैन. भात घिचेदेखि यहाँ आएर थुप्रेका, छोराछोरी आउने बेला भइसको यसो खाजा बनाएर राखिदिए पनि त अलि सादर हुने. भुँइसीलाई राँगामा मिसाउन लानु पर्ने छ कि छैन ? खोज्याबेला  नलगे कहिले लान्छौ ?' लगभग भक्कानो फुटेको लयमा मैंया बिलाप गर्छे. बिस्ने तासबाट आँखा झिक्दैन.

 'ल ल म हिने' बिस्ने आफ्नै सुरमा तेती भन्छ.

 'आइमाईले सारै गनगन गरे हाओ ल भो' कार्कीको पालो बोल्ने. 'पख न पख' बिस्ने. दुवै बिस्तारि आ-आफु ले मात्रै सुन्ने गरि बोल्छन.

 'यो भारि  घोप्ट्याएर आउँदा पनि नउठ्या होस मात्रै न ताससास काँ पुर्याइदिन्छु म'  मैंया सुकसुकाउँदै रुन्चे स्वरले बोल्दै मल घोप्ट्याउन हिंडी. 'बरु बान लागेर पर्लक्कै भए नदेख्दा छैनन् भनेर चित बुजाइन्थ्यो , कुन जन्मको चैं ऋण खाकी रछु मैले यस पापीको' ऊ रोएको हुँ हुँ आवाजसँगै भुत्भुताउदै जान्छे.

•                                                                                                                                                             

  बिस्नेले  दुध डेरीका छेउको दोकानमा तामांगहरुसँग बसेर गफ चुट्दै कसैले देख्ला कि भन्ने झिनो पिरले अलिक कुनातिर अँध्यारापट्टि बसेर खोयाबिर्के लडायो. तामांगहरु सित टुटफुट तामांग भाषामा दिल्लगी गर्दै बेलाबेला घोक्रो चिरिनेगरि हाँस्दै माघका रातमा आठ बज्दा समेत घर गको छैन ऊ. सबैका माझमा भुराले दालमोठ साट्न ल्याको कागजमा अलिकति सस्तो खालको दालमोठ छ. छेवैमा स्टिलका पिलेटमा काँचा लसुनका पोटी र नुन छ. बिस्ने गिलास टांगमुनितिर लुकाएर राख्छ ता कि कोइ झट्टै आइहाले ठानून उसले केही खाको छैन फगत गफ मात्रै गरेर बसेको छ. बिस्नेले गिलासको माल स्वाट्ट पार्यो र तितेपाती कुटेर बनाको झोल कसैले करबलले खाइनस कि गइस भनेर खान लाए जसरी मुख नमिठो पार्दै एकपल्ट आङ् जिरिंगजिरिंग पारो, एक पोटी काँचो लसुन नुनमा ठोसेर गर्यामगर्याम चबायो र 'ल आस्यांग हिने है' भनेर घरतिर ओर्लियो. 

  घरमा मैंया भात पकाई खाई खुवाई गरेर चुलामा बिस्नेको भाग छोपिदिएर पल्लाघरमा  टिभिमा आउने लोकदोहोरी हेर्न गई. जेठी र माइली चोटामा कम भोल्टेजले केही देखिएन भन्दै बिजुलीमाथि टुकी थपेर पढ्दै छन्. ती पनि बिचबिचमा राजेश  हमालको कुन सिनेमा हेरेको कहानी गर्दै खितितिखितिति गर्छन बेलाबेला. अरु दुईटा भुरा आमासँगै गए टिभि  हेर्न.

'आमा खोइ सिर्जे ?' बिस्नेले सोध्यो.

'खोइ टिभि हेर्न जानु भो होला पल्ला घर' माथिबाटै उतर आउँछ.

'बुबा भात छोपेर राख्या  छ खानु हये' माइलीचैंले माथिबाट भनी.

बिस्नेले  भात पस्केर के के भुत्भुताउदै खायो. पछि रातिराति घर छोडेर काँ मरेकी थिस भन्दै 'कुकुरको लिंड हेर्नु' केको टिभि हेर्नु पर्या छ भनेर झन्डै कुट्न मात्रै बाँकी राखेर दपेटो मैंयालाई.

'आफू चैं रातभरि जाँड खाएर बस्न हुने आमाले चैं बेलुका एकछिन टिभि हेर्न जान पनि नहुने ? अब त गनतन्त्र आको छ सधैं हेप्ने आमालाई ?' कक्षा सातमा पढ्ने जेठी छोरीले शसक्त हस्तक्षेप गरेपछि बिस्ने लुत्रुक्क परो र ओछ्यानतिर लागो. 

मैंयाले  सिर्जनाको शसक्त प्रतिकारले बिस्नेको मुखबुजो लाको देखेर मनमनै गर्ब गरी र मनमनै भनी पनि ' कम्ति बाठी छे यो सिर्जने, पढाका छोरी भनेको पढाकै हो..के जाति पो आको छ भनी तेल्ले ?' सिर्जनाले भनेको गणतन्त्र उसले  टिप्नै सकिन.

कुकुरको मुत धोकेर आका दिन मैंयालाई बिस्नेको मुख गनाएर जाग्रामै हुन्छ. जसोतसो मजेत्रोले मुख ढाकेर भालेको बास पारी र दैनिक भुँमरी चक्रमा फर्किई मैंया.

ए मनकी प्रेयसी

ए मनकी प्रेयसी
ए मनकी प्रेयसी
कहाँ सुर्रिएर हिनेकी  यो साँझमा
कहाँ हुर्रिएर हिनेकी यो साँझमा

पहेंला छन् घाम डाँडामा बसेका
धुपीसल्ला हेर बास बस्न नुहेका
बिझाउँछ पाउ बाटो छ झाडी
तुवाँलोले छेक्या छ वारि र पारि
ए मनकी प्रेयसी
हरायौ कतै भने निशामा अलप भई
म बाँचुला कसोरी मुटु नै अलग भई


कहाँ सुर्रिएर जान्छ्यौ   यो साँझमा
कहाँ हुर्रिएर जान्छ्यौ यो साँझमा

कसले के सुनायो कि बिघ्न पार्यो बीचैमा
सच्चा प्रेमका बैरी उब्जिन्छन् सितैमा
मेरो प्रेमको चोखो नदि र  तलाउ
आऊ आऊ आऊ डुबुल्की लगाऊ

ए मनकी प्रेयसी
ए मनकी प्रेयसी
उडिजाने पंछी हेर बास फर्की आयो साँझ
सधैं भन्दा प्रेयसीलाई बढी माया लायो आज
हेर हेर चखेवाको प्रणयलाप  हेर आज
अघोर मुख जंगल छ कहाँ जान्छ्यौ एक्लै साँझ

ए मनकी प्रेयसी
ए मनकी प्रेयसी
यो ख्याल होइन प्रितबिना को बाँचेको छ र
एक्लै एक्लै एक्लै एक्लै को हाँसेको छ र
कहाँ सुर्रिएर.....
कहाँ हुर्रिएर .........
ए मनकी प्रेयसी........

When will you get married ?

 When will you get married ?

I have been living a conjugal life for couples of year now. So I am free from being asked this question by my friends and relatives. But prior to marriage if anything was there for me to annoy much it was this question. I remember quite enough moments when I was harassed by this question sometimes put by my own family members and sometimes by friends, neighbors and relatives.

Seemingly, parents have a genuine apprehension about their offspring’s settlement  with a good husband or wife and a handsomely paid job and to be sure they do worry about it. But what to say to those people, who pointlessly show their concern about other’s hush-hush dealings? Either one gets married in the early phase of one’s life or may hang out bachelor belatedly is one’s own pick and decision. Celebrities, who stay single late in their life, may better know how painful this question turns to be. Ok. Let it go and let us acknowledge it as a part of the south Asian culture of eating into other’s personal affairs and life of which all of us are knowledgeable enough in one way or the other. I am not showing myself dry in water. Candidly,  I have put the question to my  friends and relatives many times and been asked reversely too.

Answer to this question is not as superficial as  the question itself sounds to be so. One of my friends, while we were pursuing our master’s in Kirtipur, used to ask me when I would fetch my ‘Bahuni’(as we are from the eastern extreme of Nepal we often use this term to wit and amuse) and I used to turn to be pale and feeble with his question. Such a question would painfully put me in hard time for two reasons; first I was 25 then and was worrying for not going everything timely i.e. completion of education, settlement of life etc. even after passing 25 springs of life. The second reason that used to poke me when encountering with the question was the secret that my younger brother had already been a father of two children back at home in Jhapa and this secret of my privacy was not concealed any longer from him. My friend himself was already an over-grown soul then to get married and has not yet manage one to bind up with

 Some may plan to marry after 30 or may answer  ‘when I get a good job’, or ‘after the completion of my degree’,  or ‘never’ or so. But there always  remains a significant quarter of  youths whose answer to this question is visibly as ‘as soon as I find the right person to marry”. I am going to talk in the lines below on this category of youths who are not in the frame of mind to prolong their single life any more but still can not manage to marry.

 Why one does not think about getting married or may push the time further and further shunning the marriage could be an another topic of discussion. But what I want to gossip about in this short write up is the fact that even fresh people let alone the second hand ones having a strong mindset of getting married this year or so can not meet their target with no trouble. To the day I have a number of my friends doing well in their respective professions, who have been thinking about getting married for three years or so yet are not fortunate enough to find one to go well with their criteria. This may hark back you to a saying in Nepali “ If you have your feet, you get shoes enough to choose a pair from” or it may sound an implausible big talk  to somebody. For this I just take help of another saying in Nepali “ Pain of  labor is best known by a mother cow only”. These friends while sitting over a cup of tea do not miss a chance to ask me to do a favor by finding  them a spinster, of course, beautiful, well learned, cultured, capable and so forth. Obviously, every man and woman has their own dreams regarding their would be spouse. Those whom one likes or sees one’s future in do not easily turn  their heads on and those who easily turn on are not the ones who one wants to tie up the knot with. This is not only the case with boys but with girls too. Going round this cyclone of veracity many well grown guys and lasses are being over grownS.

Ours is a country where unlike in the western societies neither the culture of advertising oneself to find a good spouse by the means of different marriage management agencies and media could explore nor the practice of taking instigation of marriage matter by youngsters themselves could have yet assured the parents. Many boys and girls in the town, who have well crossed the threshold of being remain single are in quest of their best spouse to suit their class category but are not being lucky enough to click the eyes and heart each other due to the lack of a fitting link source.

One of my friends 31, who is successfully  running a consultancy business in the town, after having a long stab on his own right at finding a girl to marry and  turning it into a failure, is now fantasizing the world with his newly fixed fiancée on phone which he made possible in due course running after his father. He views that there is a raft number of educated people who without working by a reliable link source for them, can not get married putting a few exceptions of experts in love and affairs aside. And in his opinion such a effective and dependable source would be  none other than arranged by parents themselves in which marrying candidates either be they girls or boys feel more secure.

Do you believe in the maxim that couples are made in heaven and that  it is not  as big a deal as this write up tries to portray? If ‘yes’ is your answer then you do not have to run to and fro to choose a contender as your spouse being suffered from the incapability of making a precise decision but just you should find the place where she lives waiting for your arrival. Good resolution! Congratulation!

नक्कली गाईहरु

एक जुगको  एकदिन र नक्कली गाईहरु

अशान्ति, असुरक्षा र बेरोजगारका जरा काट्छौं भन्दै

सुख,चैन निदसँग जाउलो बाँड्छौ भन्दै

केहिअघि अमृतधारा बर्साउने

कामधेनुको रुप धारण गरेर

मलिन स्वरमा बाँ बाँ गर्दै

सलहझैँ गामबेंसीमा खनिएका गाईहरु

नक्कली रहेछन

भन्थे गाई साधुको प्रतीक

तर, गाईहरु हिंस्रक निक्लिए

किहो मनले, कोहि बचनले र कोहि कर्मले

मलमासले हानेर पछि सार्दासार्दा

बल्लतल्ल एक जुगमा एकपल्ट आएको

लक्ष्मीपुजामा

यिनलाई आपतकी रक्षक माता मानेर

बडो श्रद्धाभक्तिले

सयपत्रीले निधारमा छाप लगाएर

‘माता तिम्रो जय’ भन्दै

जयजयकार मनाएको उल्टा पर्यो

दूध नदिने गाईको लात्ती सहनु पर्यो

डिंगाहरु मौलाएको दुबो खोजिखोजी 

मुखले नपुगेर नाकले चरे  

छेउकिनार लत्याएर बीचतिर सरे  

भर्खर टुसाउन थालेका आसाका पालुवाको दाँईँफाँडो गरेर  

खाँदो खाए नाखाँदो चार पाउले किचिपिचि पारे  

गामबेंसीका सक्कली कामधेनुले

सिरु चर्न नपाएका बेला   

डिंगाहरु ढलेको बन्सोमा सुते

मौलाएको दुबोमा मुते

र,
त्यहिँ भकारो छोडेर

डुंगडुंगति गनाउदै

झिँगा भन्काएर उग्राइरहे  

गाईगाई नै आपसमा सिँगौरी खेलेको देखेर

छेउकिनाराका साँडेहरु

रोजी रोजी बुई चड्न

दाउ पर्खेर बसेका छन

सके सम्म उकेरा लाउन

धोति कसेका छन

यिनका अनुकम्पाले

कति चाउरिएका किर्नाहरु हुस्स फुले

कति भुसुनाहरुले जुनी फेरे

डाँठहरुले मौरीको धाँक लगाए

यी नक्कली गाईहरुले

किर्ना, भुसुना र डाँठहरुलाई

धपाएनन

पुच्छर चलाएनन

बरु कुरीकुरी पनि नछोपिने गरी

फेदै लाएर गिंडे

दिन छउन्जेल भद्रो हेरेर बसे

रात परेपछि सुनपाटको नक्कली

पुच्छर टाँसेर

आ-आफ्ना स्वरमा निर्लज्ज बाँ बाँ गर्दै

फेरी खानालयमा आफ्नो हात पार्न हिँडे

फेरी थाँग्नामा सुताउने दिवास्वप्न देख्दै

गाईको बाँ गरेको भानमा

गधाको भ्वां भ्वां गरिरहेछन् 

होशियार ! नक्कली गाईहरुको पहिचान

पुच्छर लिंडे !

एउटा गजल

नेताजति सुनचाँदी भेटेजति हाम गर 

कार्यकर्ता पुल्ठो बाल आवतजावत जाम गर 

बाबुराम त चक्रब्युहमा फँसे अब के होला र

जनताको आस पुरा अयोध्याका राम गर 

सोर सोर दुवै हातले नौगेडी लाओ तिलहरी लाओ 

मौका आउछ पर्खिदैन सके सम्म भाम गर 

ऐलेसम्म ढाँट्येउ छलेउ अब एउटा काम गर 

दाम्ला बाटछन् जनताले आफ्नु आफ्नु दाम गर 

सत्ताकब्जा

प्रिय,
बर्षौदेखि तिमीले
ठुलाठालुको मात्रै भरणपोषण
गरेको देखेर
उनकै लैबरिको भाकालाई मात्रै
भाका मानेर
तेसैमा मात्रै कम्मर हल्लाउने
र छाती उफार्ने गरेको देखेर
मुठीभरहरुलाई मात्रै
माया जस्तो सबैलाई चाहिने कुराले छोपेर
अनेक रुप र तालमा  दाउ र बहानामा
हामी मायाबिहीनहरुलाई
गन्दै नगनेपछि
नहुने बैंसालुले टालो नपाएर आंग देखाउँदा
तिमि भने छालका छाल पहिरन
भंडारमा गुम्स्याएर
आंग देखाउदै हिड्न थालेपछि
बन्द कोठामा साहुमहाजनसँग खुसामत गरेर
मायाबिहीनहरुलाई
अझ  पाखै लाउने तिम्रो चेस्टा बुझेपछि
तिम्रो उछितो काढेरै छोड्ने
तिम्रो मनपरी
पक्ष्यपाती मायाजाल तोड्ने
सबैलाई एकैनासले
माया र घरबारी जोड्ने
लौह कसम
ओसीएका मकै भटमाससँग खादै
हामीले मुठी कसेका थियौं.

गरिबलाई सपना  बाँडेर
बेकामेलाई
काम, माम र दामको आशा दिएर
जातैपिच्छे देश नै अंश लाइदिने भन्दै
"कि जित्यो संसार कि हार्यो एक लुर्को जिन्दगी" भन्दै
बाआमाले खाइनखाई हुर्काका छोराछोरीलाई
भावावेशले सम्मोहित पारेर
तिम्रा पिंडूला फुटाउने भनी जमात तयार पार्यौं

तिम्ले कुम्ल्याएको
अथाह हिरा जवाहरात
जसरिपनि खोसेर नहुनेलाई बाँड्ने
फेरिफेरि कसैले पनि मनखुसी
कुम्ल्याउन नपाउने गरेरै  छाड्ने
भन्दै मानेका माने लाएर भासन ठोक्दै
भिर पहरा दगुर्दै
नखाई नसुती
पातमा ज्यान राखेर हिंडियो हिंडाइयो
कतिको सपना गिंडीयो
कतिको जीवनलीला गिंडाइयो
तिमि डराए जस्तो त गरेउ
तर गल्दै गलिनौ
मेरा खाइलाग्दा यौनिक जुँगाले
कहिले तिम्लाई मोहनी लाएछ लाएछ
जसरिपनि मायाजालमा फंसाएरै छोड्ने
बाचा कसिछौ भित्रभित्रै
कदम कदममा गाँज्दै लगेउ

मैले ठानेको थिएँ
तिम्रो चरित्रको
मुख्य माउलाई मासेपछि  त
तिमि आफैँ थान्को लागौली
जीवनरक्षाको बिलाप गर्दै पाउ परेर रौली
तर  प्रिय,
सबै मिथ्या कल्पिएछ
तिम्लाई
जतिजति ठुल्ठुलो स्वरले थर्कायो तर्सायो
तेतीतेती मायाको डोरीले अँठ्याउदै पो लगेउ
आज हुदैन भनो भोलि हुन्छ बनायौ
पिंढीमा सम्म बस न त भन्या
ओछ्यान नै मागेउ
ओछ्यान देको
अब हृदयमै बास पाउ खसम भनेर अड्डी कसेउ
तिम्रो चिर हरण गरेर
अस्तित्व नै नामेट पारौंला भनि
अनेक दुर्योधन लगाइयो
अनेक सकुनी जालदेखि महाजाल इन्द्रजाल खेलियो
तर खै
तिम्लाई सघाउने अदृश्य कृष्णहरुले
सारीको फन्को कहाँबाट पठाउँछन् पठाउँछन्
तिमी कहिले नांगिनौ
हामीले खुइय्य गर्यौं
बिना उतेजना बिना आवेग बिना हतारो
तिमी हाती लम्के झैं लम्की रह्यौ
हामी घोडा चम्केसरि
चम्किएछौ कि क्या हो

प्रिय,
आखिर जित तिम्रै भयो
तिमीले प्रितले जोडेर
दोबाटोमा चर्किएको गमलालाई
बार्दलीमा उचालेर
बडो स्नेह र ममताले सम्हालेर
माने धुलिसात हुन बाट जोगायौ
र, मेरो भ्रमलाई
प्रेयसीलाई बैरी देख्ने मेरो बालसुलभ बुद्धिलाई फिरायौ
तर सम्झी ल्याउँदा पातली,
तिमीले हाम्रा जिबाले भन्ने गरेको
उखानको बोहोरा नै बनाई छोडेउ नि
उखान -" बिर्ता पायो बोहोराले बेंशी गयो बस्दै, बेंशी लाग्या खहरेले जस्ताको तस्तै"
भैगो
अब तिमी जे भन्छेउ
बरु हनिमुनका लागि चैं
गोवा या  न्यूयोर्क नै ठीक होला, कसो ?
बाँकी जीवन तिम्रै भो
अब मनखुसि गर
भू-धन बटुल कि धातुधन कुम्ल्याउ
जे गर
बरु प्रिय,
किरण अलिक ढिलो कुरा बुज्छ
तेस्लाई छु-मन्तर गरेर लेउ
तिम्रा पुराना पतिहरुको हुलमा
समेल हाम्लाई पनि
जात जार कै  भए पनि मिलिजुली खाऊँला
तर पातली,
यति नबिर्स
भत्ता कब्जा भैसक्या छ अब सत्ता कब्जा भका दिन चैं........